etymologie maryjskie

йылме ‘język’, mar. gór. йӹлмӹ. Pmar. *jĭlmə, pur. *ńälmä. [UEW 313; TschW 205; Bereczki 30; Aikio PMV 154]

тӱжем ‘tysiąc’, mar. gór. тӹжем. Jedyne słowo w TschW z bałtyjską etymologią [TschW 846]. Raczej nie bezpośrednio z pbsł. *tuʔṣonti‑ (lit. tūkstantis ‘tysiąc’, łot. tūkstoš, tūkstotis ‘ts.’), ale z późniejszej formy *tüžäm(ə) (zapewne z udziałem nieznanego pośredniczącego języka), z której także erz. тёжа, тёжень ‘tysiąc’, moksz. тёжянь ‘ts.’ [Jakob 108–109].

шуматкече ‘sobota’. Półkalka czuw. шӑматкун (czuw. кун = mar. кече ‘dzień’) [Федотов ЧМ 278; TschW 731]. Z hebr. šabbāt/ aram. šabbətā, pod wpływem pers. šanbe [Федотов ЭСЧЯ II:442–443].

шӱдыр ‘gwiazda’, mar. gór. шӹдӹр. Czuw. ҫӑлтӑр, pturk. *jaltuŕ (baszk. ялтыр ‘błysk, połysk’, tur. yıldız ‘gwiazda’). [Федотов ЧМ 232; TschW 742; Stachowski 360]

юмо ‘bóg’, mar. gór. йымы. Pmar. *jŭmǝ, pur. *jilma (fiń. ilma ‘powietrze; pogoda’, komi ен ‘bóg; (daw.) niebo’, udm. ин ‘niebo’). Tradycyjna etymologia łączy maryjskie słowo z fiń. jumala ‘bóg’, z pur. *juma [UEW 638; TschW 194; Bereczki 36]. Aikio początkowo to przyklepał [Aikio PMV 156], ale później zaproponował nową etymologię [Aikio jŭmǝ].

Aikio jŭmǝ = Aikio A., The etymology of Mari *jŭmǝ ‘sky; god’, 2023. Dostępny w Internecie: siue.hcommons.org/2023/10/09/the-etymology-of-mari-jumǝ-sky-god.

Aikio PMV = Aikio A., On the reconstruction of Proto-Mari vocalism, “Journal of language relationship” 11, 2014.

Bereczki = Bereczki G., Etymologisches Wörterbuch des Tscheremissischen (Mari), 2013.

Jakob = Jakob A., A history of East Baltic through language contact, 2024.

Stachowski = Stachowski M., Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch der türkischen Sprache, 2019.

TschW = Moisio A., Saarinen S., Tscheremissisches Wörterbuch, 2008.

UEW = Rédei K., Uralisches etymologisches Wörterbuch, Bde. I–II, 1988. Trzeci tom (Bd. III, 1991) zawiera indeksy wyrazów z dwóch pierwszych tomów.

Федотов ЧМ = Федотов М.Р., Чувашско-марийские языковые взаимосвязи, 1990.

Федотов ЭСЧЯ = Федотов М.Р., Этимологический словарь чувашского языка, т. I–II, 1996.