spis treści › teksty maryjskie › styczeń

С. Бессонова, Январь, [w:] Латкок тылзе. Почеламут-влак, 2011.

⸻

(1–2) Январь — теле пагытын рӱдӧ, январь ден у ий тӱҥалеш. ‘Styczeń to środek zimowej pory, wraz ze styczniem zaczyna się nowy rok.’

• январь ‘styczeń’.
• теле ‘zima’.
• пагытын dop. od пагыт ‘czas, okres, pora’.
• рӱдӧ ‘centrum, środek’.
• январь ден ‘ze styczniem, w styczniu’; январь ‘styczeń’, poimek ден(е) to przede wszystkim funkcja komitatiwu i narzędnika, tu — w funkcji wykładnika lokalizacji w czasie (co przypomina pol. z w takich zwrotach jak z końcem lata, ze świtem).
• у ‘nowy’. ий ‘rok’.
• тӱҥалеш ‘zaczyna się’, 3. os. lp. od тӱҥалаш, ам ‘zaczynać się’.

(3–4) Игече шога моткоч йӱштӧ, эсогыл пушеҥге шелеш. ‘Pogoda utrzymuje się niezwykle mroźna, nawet drzewa się łamią.’

• игече ‘pogoda’.
• шога ‘utrzymuje się’, 3. os. lp. od шогаш, ем ‘stać; utrzymywać się’.
• моткоч ‘niezwykle, nadzwyczaj’. йӱштӧ ‘zimny, mroźny’.
• эсогыл ‘nawet’. пушеҥге ‘drzewo’.
• шелеш ‘łamie się’, 3. os. lp. od шелаш, ам ‘pękać, łamać się’.

(5–6) Январь — лумланат поян пагыт, кыдал даҥыт тудо оптен. ‘Styczeń to pora obfitująca także w śnieg, napadało go aż po pas.’

• январь ‘styczeń’.
• лумланат cel. od лум ‘śnieg’ plus partykuła emfatyczna ат ‘i, też’.
• поян ‘bogaty; obfitujący’; rządzi celownikiem.
• пагыт ‘czas, okres, pora’.
• кыдал даҥыт ‘po pas’, od кыдал ‘talia, pas’ i poimka даҥыт ‘(aż) do, (aż) po’.
• тудо ‘tamten’, także w funkcji zaimków 3. os. lp. ‘on, ona’.
• оптен 3. os. lp. czasu przeszłego II od опташ, ем ‘kłaść, nakładać, nazbierać’; także jako cz. nieprzechodni ‘(o deszczu, śniegu) napadać, nagromadzić się’.

(7–8) Огеш кылме озым. Ӱшанлын шога тудым лум арален. ‘Nie zamarza ozimina. Mocno chroni ją śnieg.’

• огеш кылме ‘nie zamarza’, przecząca forma 3. os. lp. od кылмаш, ем ‘marznąć, zamarzać’.
• озым ‘ozimina, rośliny ozime’.
• ӱшанлын ‘pewnie, solidnie; przekonująco’.
• шога… арален → арален шога ‘chroni’; арален im. przys. twierdzący od аралаш, ем ‘bronić, strzec; zachować’; шога 3. os. lp. od шогаш, ем ‘stać’, który jako cz. posiłkowy wyraża duratywny rodzaj czynności.
• тудым bier. od тудо ‘tamten’, jak w (5–6).
• лум ‘śnieg’.

(9–10) Чодыраште ила тӱрлӧ янлык, тыштак телымат эртарат. ‘W lesie mieszkają różne zwierzęta, to tam spędzają zimę.’

• чодыраште ‘w lesie’, iness. od чодыра ‘las’.
• ила ‘żyje, mieszka’, 3. os. lp. od илаш, ем ‘żyć, mieszkać’.
• тӱрлӧ ‘różny, rozmaity’.
• янлык ‘zwierzę’, zazwyczaj w odniesieniu do dzikich zwierząt.
• тыштак ‘to tam’, od тыште ‘tam’ i partykuły emfatycznej ак.
• телымат ‘zimę’, bier. od теле ‘zima’ plus partykuła ат, która obok znaczenia ‘i, też’ pełni również funkcję wzmacniającą w mniej oczywistych i trudniejszych do tłumaczenia niuansach.
• эртарат ‘spędzają’, 3. os. lm. od эртараш, ем ‘spędzić (czas); doświadczyć’.

(11–12) Йырваш ужат нунын кышаштым, а кокланже — шкеныштымат. ‘Dokoła widzisz ich ślady, a czasem — je same.’

• йырваш ‘dokoła, naokoło’.
• ужат ‘widzisz’, 2. os. lp. od ужаш, ам ‘widzieć’.
• нунын ‘ich’, dop. od нуно ‘oni, one’.
• кышаштым bier. od кышашт ‘ich ślad’, 3. os. lm. od кыша ‘ślad, trop’.
• а ‘a’.
• кокланже od коклан ‘czasami, od czasu do czasu’ i przyrostka dzierżawczego 3. os. lp. же, który pełni także funkcję wykładnika określoności.
• шкеныштымат ‘i ich samych, i je same’, od шке ‘sam, sam siebie; się; swój’ z przyrostkiem dzierżawczym 3. os. lm. ышт, przyrostkiem biernika ым i partykułą emfatyczną ат ‘i, też’.

(13–14) А ӧрш кайык, теле толмеке, чодыра гычын ялыш толеш. ‘A po nadejściu zimy gil z lasu na wieś przylatuje.’

• а ‘a’. ӧрш ‘gil’. кайык ‘ptak’.
• теле ‘zima’.
• толмеке ‘po przyjściu’, im. przys. uprzedni od толаш, ам ‘przyjść, przybyć’.
• чодыра гычын ‘z lasu’, gdzie чодыра ‘las’ i poimek гычын ‘z, od’.
• ялыш ‘na wieś, do wsi’, illat. od ял ‘wieś’.
• толеш 3. os. lp. od толаш, ам ‘przyjść, przybyć’.

(15–16) Киса ден пӧрткайык воктене кочкашыже шканже муэш. ‘Obok sikorki i wróbla znajduje dla siebie jedzenie.’

• киса ‘sikorka’. ден ‘i’. пӧрткайык ‘wróbel’.
• воктене ‘obok’.
• кочкашыже od кочкаш ‘jeść’ i przyrostka dzierżawczego 3. os. lp. же.
• шканже ‘sobie, dla siebie’, cel. od шке ‘sam, sam siebie’.
• муэш ‘znajduje’, 3. os. lp. od муаш, ам ‘znaleźć’.

Jestem na Mastodonie.