spis treści › teksty maryjskie › grudzień

С. Бессонова, Декабрь, [w:] Латкок тылзе. Почеламут-влак, 2011.

⸻

(1–2) Декабрь тылзе кондыш телым: лум дене мланде петырнен ‘Grudzień przyniósł zimę: ziemia przykryła się śniegiem’

• декабрь ‘grudzień’. тылзе ‘miesiąc’.
• кондыш 3. os. lp. czasu przeszłego I od кондаш, ем ‘przynieść’.
• телым bier. od теле ‘zima’.
• лум дене ‘śniegiem’; лум ‘śnieg’; дене poimek z funkcją narz.
• мланде ‘ziemia’.
• петырнен 3. os. lp. czasu przeszłego II od петырнаш, ем ‘zamknąć się; zakryć się’.

(3–4) Окна яндаш оҥай сӱретым мастарын йӱштӧ сӱретлен. ‘Na szybach okien mróz kunsztownie namalował ciekawe obrazy.’

• окна ‘okno’. яндаш lat. od янда ‘szkło’.
• оҥай ‘ciekawy, zabawny’.
• сӱретым bier. od сӱрет ‘rysunek; obraz’.
• мастарын ‘po mistrzowsku; wprawnie; wytrawnie, kunsztownie’; przys. od мастар ‘mistrz; rzemieślnik’.
• йӱштӧ ‘mróz’.
• сӱретлен 3. os. lp. czasu przeszłego II od сӱретлаш, ем ‘rysować; malować’.

(5–6) Чодыра пӧршаҥын, кече дене ялт чинче гае йылгыжеш. ‘Las pokrył się szronem, od słońca lśni zupełnie jak cekiny.’

• чодыра ‘las’.
• пӧршаҥын 3. os. lp. czasu przeszłego II od пӧршаҥаш, ам ‘oszronić się, pokryć się szronem’.
• кече дене ‘słońcem; przez słońce; na słońcu’; кече ‘słońce’; дене poimek z funkcją narz.
• ялт ‘całkiem, zupełnie, w całości’.
• чинче ‘błyskotka, cekin; iskra’. гае ‘jak, niczym’.
• йылгыжеш 3. os. lp. od йылгыжаш, ам ‘błyszczeć, połyskiwać; lśnić’.

(7–8) Мераҥ кудашын сур вургемжым, лум гае ошын вел коеш. ‘?’

• мераҥ ‘zając’.
• кудашын 3. os. lp. czasu przeszłego II od кудашаш, ам ‘zdjąć (ubranie); rozebrać (kogoś)’.
• сур ‘szary’.
• вургемжым: вургем ‘ubranie, odzież’; жы = przyrostek dzierż. 3. os. lp.; м = bier.
• лум ‘śnieg’. гае ‘jak, niczym’.
• ошын ‘biało’.
• вел ‘strona; region, miejsce, okolica’.
• коеш ‘wygląda’, 3. os. lp. od кояш, ям ‘być widocznym; wyglądać, wydawać się’.

Nie wiem, jak przetłumaczyć drugą część tego zdania. W szczególności nie wiem, do czego się odnosi вел. Jeśli вел oznacza ‘miejsce, okolicę’, to trochę bez sensu pisać, że okolica wygląda biało jak śnieg po tym, jak w drugim wersie napisano, że spadł śnieg. Z drugiej strony jeśli вел oznacza ‘stronę, bok (przedmiotu)’, to wiedząc, że sierść niektórych zajęcy, jak szaraki, zimą nie bieleje na całym ciele, ale głównie po bokach, wówczas wersy 7 i 8 można by interpretować tak: zając zdjął szare ubranie i teraz po bokach wygląda biało jak śnieg. Problem w tym, że albo słowniki nie notują takiego znaczenia słowa вел, albo ja nie umiem czytać słowników.

(9–10) Эҥер ден ерым ий леведын. Катокыш тудо савырнен. ‘Rzeki i jeziora przykrył lód. Zamieniły się one w lodowiska.’

• эҥер ‘rzeka’. ден ‘i, oraz’. ерым bier. od ер ‘jezioro’.
• ий ‘lód’.
• леведын 3. os. lp. czasu przeszłego II od леведаш, ам ‘przykryć’.
• катокыш illat. od каток ‘lodowisko’.
• тудо ‘tamten; tamto; on, ona’.
• савырнен 3. os. lp. czasu przeszłego II od савырнаш, ем ‘obracać się, kręcić się; zamienić się (w kogoś/ coś)’.

(11–12) Йоча-влак тушто каныш кечын кият коньки ден мунчалтен. ‘Dzieci każdego dnia ferii jeżdżą tam na łyżwach.’

• йоча ‘dziecko’. влак = lm.
• тушто ‘tam’.
• каныш ‘przerwa; odpoczynek; wakacje, ferie’.
• кечын ‘każdego dnia’, zob. IX:2.
• кият… мунчалтен → мунчалтен кият ‘ślizgają się’; мунчалтен im. przys. twierdzący od мунчалташ, ем ‘ślizgać się; jeździć (na nartach, sankach itp.)’; кият 3. os. lm. od кият, ем ‘leżeć’, a jako cz. posiłkowy oznacza ‘robić coś przez długi czas w jednym miejscu’.
• коньки ‘łyżwy’. ден = poimek w funkcji narz.

(13–14) Йӧн лийын ынде ече дене мардежла курык гыч волаш. ‘Pojawiła się możliwość, żeby już jak wiatr zjeżdżać z góry na nartach.’

• йӧн лийын ‘pojawiły się warunki’; йӧн ‘sposób; warunek, okoliczność; możliwość, okazja’; лийын 3. os. lp. czasu przeszłego II od лияш, ям ‘być; stać się; zdarzyć się’.
• ынде ‘teraz, już’.
• ече дене ‘na nartach’; ече ‘narty’; дене = poimek w funkcji narz. (sposobu, narzędzia itp.).
• мардежла ‘jak wiatr’; марлеж ‘wiatr’; ла = przyrostek komp.
• курык гыч ‘z góry’; курык ‘góra (wzniesienie)’; гыч ‘z, od’.
• волаш, ем ‘zejść, zjechać’.

(15–16) Лӱдаш огеш кӱл йӱштӧ дечын: полша кап-кылым шуараш. ‘Nie trzeba bać się mrozu: pomaga hartować ciało.’

• лӱдаш, ам ‘bać się’.
• огеш кӱл ‘nie trzeba’; forma przecz. 3. os. lp. od кӱлаш, ам ‘być potrzebnym’.
• йӱштӧ ‘mróz’. дечын ‘od, z’. Wyrażenie poimkowe wymagane przez czasownik: йӱштӧ дечын лӱдаш ‘bać się mrozu’, ale konstrukcja z biernikiem też jest możliwa, zob. IX:15.
• полша 3. os. lp. od полшаш, ем ‘pomagać’.
• кап-кылым bier. od кап-кыл ‘ciało; budowa ciała; sylwetka’. Słownik ortograficzny sugeruje pisownię bez łącznika: капкыл.
• шуараш, ем ‘hartować, utwardzać’.

Jestem na Mastodonie.