spis treści › teksty maryjskie › dwanaście miesięcy

Светлана Бессонова, Латкок тылзе. Почеламут-влак, 2011.

styczeń

⸻

(1–2) Январь — теле пагытын рӱдӧ, январь ден у ий тӱҥалеш. ‘Styczeń to środek zimowej pory, wraz ze styczniem zaczyna się nowy rok.’

• январь ‘styczeń’.
• теле ‘zima’.
• пагытын dop. od пагыт ‘czas, okres, pora’.
• рӱдӧ ‘centrum, środek’.
• январь ден ‘ze styczniem, w styczniu’; январь ‘styczeń’; poimek ден(е) to przede wszystkim funkcja komitatiwu i narzędnika, tu — w funkcji wykładnika lokalizacji w czasie (por. pol. przyimek z w takich zwrotach jak z końcem lata, ze świtem).
• у ‘nowy’.
• ий ‘rok’.
• тӱҥалеш 3. os. lp. od тӱҥалаш​ (ам) ‘zaczynać się’.

(3–4) Игече шога моткоч йӱштӧ, эсогыл пушеҥге шелеш. ‘Pogoda utrzymuje się niezwykle mroźna, nawet drzewa się łamią.’

• игече ‘pogoda’.
• шога 3. os. lp. od шогаш (ем) ‘stać; utrzymywać się’.
• моткоч ‘niezwykle, nadzwyczaj’.
• йӱштӧ ‘zimny, mroźny’.
• эсогыл ‘nawet’.
• пушеҥге ‘drzewo’.
• шелеш 3. os. lp. od шелаш (ам) ‘pękać, łamać się’.

(5–6) Январь — лумланат поян пагыт, кыдал даҥыт тудо оптен. ‘Styczeń to pora obfitująca także w śnieg, napadało go aż po pas.’

• январь ‘styczeń’.
• лумланат: лум ‘śnieg’; лан = cel.; ат = partykuła emfatyczna ‘i, też’.
• поян ‘bogaty; obfitujący’; rządzi celownikiem.
• пагыт ‘czas, okres, pora’.
• кыдал даҥыт ‘po pas’; кыдал ‘talia, pas’; poimek даҥыт ‘(aż) do, (aż) po’.
• тудо ‘tamten’, także w funkcji zaimków 3. os. lp. ‘on, ona’.
• оптен 3. os. lp. czasu przeszłego II od опташ (ем) ‘kłaść, nakładać, nazbierać’; także jako cz. nieprzechodni ‘(o deszczu, śniegu) napadać, nagromadzić się’.

(7–8) Огеш кылме озым. Ӱшанлын шога тудым лум арален. ‘Nie zamarza ozimina. Mocno chroni ją śnieg.’

• огеш кылме ‘nie zamarza’, przecząca forma 3. os. lp. od кылмаш (ем) ‘marznąć, zamarzać’.
• озым ‘ozimina, rośliny ozime’.
• ӱшанлын ‘pewnie, solidnie; przekonująco’.
• шога… арален → арален шога ‘chroni’; арален im. przys. twierdzący od аралаш (ем) ‘bronić, strzec; zachować’; шога 3. os. lp. od шогаш (ем) ‘stać’, który jako cz. posiłkowy wyraża duratywny rodzaj czynności.
• тудым bier. od тудо ‘tamten’, jak w (5–6).
• лум ‘śnieg’.

(9–10) Чодыраште ила тӱрлӧ янлык, тыштак телымат эртарат. ‘W lesie mieszkają różne zwierzęta, to tam spędzają zimę.’

• чодыраште ‘w lesie’, iness. od чодыра ‘las’.
• ила ‘żyje, mieszka’, 3. os. lp. od илаш (ем) ‘żyć, mieszkać’.
• тӱрлӧ ‘różny, rozmaity’.
• янлык ‘zwierzę’, zazwyczaj w odniesieniu do dzikich zwierząt.
• тыштак ‘to tam’, od тыште ‘tam’ i partykuły emfatycznej ак.
• телымат ‘zimę’, bier. od теле ‘zima’ plus partykuła ат, która obok znaczenia ‘i, też’ pełni również funkcję wzmacniającą w mniej oczywistych i trudniejszych do tłumaczenia niuansach.
• эртарат ‘spędzają’, 3. os. lm. od эртараш (ем) ‘spędzić (czas); doświadczyć’.

(11–12) Йырваш ужат нунын кышаштым, а кокланже — шкеныштымат. ‘Dokoła widzisz ich ślady, a czasem — je same.’

• йырваш ‘dokoła, naokoło’.
• ужат ‘widzisz’, 2. os. lp. od ужаш (ам) ‘widzieć’.
• нунын ‘ich’, dop. od нуно ‘oni, one’.
• кышаштым bier. od кышашт ‘ich ślad’, 3. os. lm. od кыша ‘ślad, trop’.
• а ‘a’.
• кокланже od коклан ‘czasami, od czasu do czasu’ i przyrostka dzierżawczego 3. os. lp. же, który pełni także funkcję wykładnika określoności.
• шкеныштымат ‘i ich samych, i je same’, od шке ‘sam, sam siebie; się; swój’ z przyrostkiem dzierżawczym 3. os. lm. ышт, przyrostkiem biernika ым i partykułą emfatyczną ат ‘i, też’.

(13–14) А ӧрш кайык, теле толмеке, чодыра гычын ялыш толеш. ‘A po nadejściu zimy gil z lasu na wieś przylatuje.’

• а ‘a’.
• ӧрш ‘gil’.
• кайык ‘ptak’.
• теле ‘zima’.
• толмеке ‘po przyjściu’, im. przys. uprzedni od толаш (ам) ‘przyjść, przybyć’.
• чодыра гычын ‘z lasu’, gdzie чодыра ‘las’ i poimek гычын ‘z, od’.
• ялыш ‘na wieś, do wsi’, illat. od ял ‘wieś’.
• толеш 3. os. lp. od толаш (ам) ‘przyjść, przybyć’.

(15–16) Киса ден пӧрткайык воктене кочкашыже шканже муэш. ‘Obok sikorki i wróbla znajduje dla siebie jedzenie.’

• киса ‘sikorka’.
• ден ‘i’.
• пӧрткайык ‘wróbel’.
• воктене ‘obok’.
• кочкашыже od кочкаш ‘jeść’ i przyrostka dzierżawczego 3. os. lp. же.
• шканже ‘sobie, dla siebie’, cel. od шке ‘sam, sam siebie’.
• муэш ‘znajduje’, 3. os. lp. od муаш (ам) ‘znaleźć’.

luty

⸻

(1) Февраль мучашла теле жапым. ‘Luty kończy okres zimy.’

• февраль ‘luty’.
• мучашла 3. os. lp. od мучашлаш (ем) ‘kończyć’.
• теле ‘zima’.
• жапым bier. od жап ‘czas, okres’.

(2–4) Чатлама йӱштӧ эркын чакна, но тудын олмеш лум пораным февраль кундемнашке конда. ‘Trzaskający mróz powoli ustępuje, ale zamiast tego luty przynosi do naszego regionu zamiecie śnieżne.’

• чатлама ‘(o mrozie) trzaskający, siarczysty’.
• йӱштӧ ‘mróz’.
• эркын ‘delikatnie, spokojnie; stopniowo’.
• чакна 3. os. lp. od чакнаш (ем) ‘cofać się, ustępować; słabnąć’.
• но ‘ale’.
• тудын олмеш ‘zamiast niego, zamiast tego’, od тудын dop. od тудо ‘tamten; on, ona’ i олмеш ‘zamiast’.
• лум ‘śnieg’.
• пораным bier. od поран ‘śnieżyca, zamieć śnieżna’.
• февраль ‘luty’.
• кундемнашке ‘do naszego regionu’, od кундем ‘region’, przyrostka dzierżawczego 1. os. lm. на ‘nasz’, i przyrostka illat. шке.
• конда 3. os. lp. od кондаш (ем) ‘przynieść’.

(5–6) Ӱштеш мардеж лумым пасу гыч, оралте воктен чумыра. ‘Wiatr zamiata śnieg z pola, zgarnia go wzdłuż gospodarstw.’

• ӱштеш 3. os. lp. od ӱшташ (ам) ‘zamiatać; wycierać, zacierać’.
• мардеж ‘wiatr’.
• лумым bier. od лум ‘śnieg’.
• пасу гыч ‘z pola’, od пасу ‘pole’ i poimka гыч ‘od, z’.
• оралте ‘dwór, gospodarstwo; zabudowania gospodarskie’.
• воктен ‘obok; wzdłuż’.
• чумыра 3. os. lp. od чумыраш (ем) ‘zbierać, gromadzić, składować, zgarniać’.

(7–8) Тынаре опта — коклан тудо эсогыл окнам петыра. ‘Tyle (go) kładzie — on nawet okna zamyka.’

• тынаре ‘tyle’.
• опта 3. os. lp. od опташ (ем) ‘kłaść’.
• коклан ‘czasami’.
• тудо ‘tamten; on, ona’.
• эсогыл ‘nawet’.
• окнам bier. od окна ‘okno’.
• петыра 3. os. lp. od петыраш (ем) ‘zamknąć’.

(9–10) Поран талышна — жапын-жапын почаш огеш лий шинчамат. ‘Śnieżyca przybiera na sile, czasem i oczu nie można otworzyć.’

• поран ‘śnieżyca’.
• талышна 3. os. lp. od талышнаш (ем) ‘wzmóc się, przybrać na sile’.
• жапын-жапын ‘od czasu do czasu, co jakiś czas’, od жап ‘czas’.
• почаш (ем) ‘otworzyć’.
• огеш лий przeczenie 3. os. lp. od лияш, ям ‘być, stać się’, który jako czasownik posiłkowy w 3. os. lp. oznacza ‘można, jest możliwe’.
• шинчамат ‘i oczy’, od шинча ‘oczy’, przyrostka biernika м i partykuły wzmacniającej ат ‘i, też’.

(11–12) Шонет тыгай годым: вет таче лум ден петырна тӱняжат. ‘Myślisz wówczas: wszak to dzisiaj śniegiem przykrywa się świat.’

• шонет 2. os. lp. od шонаш (ем) ‘myśleć’.
• тыгай годым ‘w takim czasie, wówczas’.
• вет ‘przecież, wszak’.
• таче ‘dzisiaj’.
• лум ден ‘śniegiem’; лум ‘śnieg’; ден(е) = wielozadaniowy poimek, tu w funkcji narzędnika.
• петырна 3. os. lp. od петырнаш (ем) ‘zamykać się, zakrywać się’.
• тӱняжат ‘i świat’, od тӱня ‘świat’, przyrostek dzierżawczy 3. os. lp. же i partykuła ат ‘i, także’.

(13–14) Арам огыл калык февральым манеш «пургыж тылзе». ‘Nie bez powodu ludzie nazywają luty „miesiącem zamieci śnieżnych”.’

• арам огыл ‘nie na próżno, nie bez powodu’.
• калык ‘naród, lud, ludzie’.
• февральым bier. od февраль ‘luty’.
• манеш 3. os. lp. od манаш (ам) ‘mówić, powiedzieć; nazywać’.
• пургыж ‘zaspa; zamieć, zawieja’.
• тылзе ‘księżyc; miesiąc’.

(14–15) Садак вашке тудынат эрта жапше. ‘Tak czy owak, i jego czas wkrótce przeminie.’

• садак ‘wszystko jedno; tak czy owak, mimo wszystko’.
• вашке ‘wkrótce; szybko’.
• тудынат ‘i jego, i jej’, od тудын ‘jego, jej’, dop. od тудо ‘on, ona’, i partykuły ат ‘i, też’.
• эрта 3. os. lp. od эрташ (ем) ‘przejść, minąć’.
• жапше ‘jego czas’, 3. os. lp. od жап ‘czas’.

(16) Март тылзе мемнан дек вашка. ‘Spieszy ku nam marzec.’

• март ‘marzec’.
• тылзе ‘miesiąc’.
• мемнан дек ‘do nas, ku nam’.
• вашка 3. os. lp. od вашкаш (ем) ‘śpieszyć (się)’.

marzec

⸻

(1–2) Март тылзе — шошылан тӱҥалтыш, а йӱштӧ телылан — мучаш. ‘Marzec to dla wiosny początek, a dla mroźnej zimy koniec.’

• март ‘marzec’.
• тылзе ‘miesiąc’.
• шошылан cel. od шошо ‘wiosna’.
• тӱҥалтыш ‘początek’.
• а ‘a’.
• йӱштӧ ‘zimny, mroźny’.
• телылан cel. od теле ‘zima’.
• мучаш ‘koniec’.

(3–4) Эше кеч тудо шке куатшым тырша эр-касын ончыкташ. ‘’

• эше
• кеч
• тудо
• шке
• куатшым
• тырша
• эр-касын
• ончыкташ

kwiecień

maj

⸻

(1–2) Май — эн сылне шошо пагыт. Пӱртӱс кечын уэмеш. ‘Maj to najpiękniejszy czas wiosny. Natura każdego dnia odnawia się.’

• май ‘maj’.
• эн ‘najbardziej, naj‑’.
• сылне ‘piękny’.
• шошо ‘wiosna’.
• пагыт ‘czas, okres; pora’.
• пӱртӱс ‘przyroda, natura’.
• кечын ‘codziennie, każdego dnia’, dop. od кече ‘dzień’.
• уэмеш 3. os. lp. od уэмаш (ам) ‘odnowić się; odświeżyć się’.

(3–4) Тӱрлӧ кушкыл сад-пакчаште ошын койын пеледеш. ‘W sadzie różne rośliny kwitną na biało.’

• тӱрлӧ ‘różny, rozmaity’.
• кушкыл ‘roślina’.
• сад-пакчаште iness. od сад-пакча ‘sad’.
• ошын ‘biało’, przys. od ош ‘biały’.
• койын im. przys. twierdzący od кояш, ям ‘wyglądać, być widocznym’.
• пеледеш 3. os. lp. od пеледаш (ам) ‘kwitnąć’.

(5–6) Чодыраште куку муро пеш торашке йоҥгалтеш. ‘W lesie pieśń kukułki rozbrzmiewa na dużą odległość.’

• чодыраште iness. od чодыра ‘las’.
• куку ‘kukułka’.
• муро ‘piosenka, pieśń; śpiew (ptaków)’.
• пеш ‘bardzo’.
• торашке ‘daleko, na dużą odległość’, illat. od тора ‘odległość, dystans; odległy, daleki’.
• йоҥгалтеш 3. os. lp. od йоҥгалташ (ам) ‘być słyszalnym; brzmieć, rozbrzmiewać’.

(7–8) Шуктет веле колын тудым — вигак кумыл нӧлталтеш. ‘Jak tylko ją usłyszysz, od razu poprawia się nastrój.’

• шуктет… колын → колын шуктет ‘usłyszysz, zdołasz usłyszeć’; колын im. przys. twierdzący od колаш (ам) ‘słyszeć’; шуктет 2. os. lp. od шукташ (ем) ‘zdążyć; wykonać, doprowadzić do końca’, jako cz. posiłkowy oznacza czynność dokonaną ze znaczeniem ‘zdołać; wykonać z powodzeniem do końca’.
• веле ‘tylko’.
• тудым bier. od тудо ‘tamten; tamto; on, ona’.
• вигак ‘natychmiast, od razu’.
• кумыл ‘nastrój, humor’.
• нӧлталтеш 3. os. lp. od нӧлталташ (ам) ‘podnieść się; wznieść się; poprawić się, polepszyć się’.

(9–10) А пасушто трактор йӱкшӧ кече мучко шергылтеш. ‘A na polu przez cały dzień słychać odgłos traktora.’

• а ‘a’. пасушто ‘na polu’, iness od пасу ‘pole’.
• трактор [trák‑] ‘traktor’. йӱкшӧ: йӱк ‘głos, dźwięk, odgłos’; шӧ = przyrostek dzierż. 3. os. lp.
• кече мучко ‘(przez) cały dzień’; кече ‘dzień’; мучко ‘całkowicie, w całości, zupełnie’, jako poimek w znaczeniu ‘cały’.
• шергылтеш 3. os. lp. od шергылташ (ам) ‘(o dźwięku) nieść się, rozbrzmiewać, słychać’.

(11–12) Паша кызыт тушто шуко: куралаш, ӱдаш кӱлеш. ‘Teraz jest tam dużo pracy: trzeba orać i siać.’

• паша ‘praca’. кызыт ‘teraz’. тушто ‘tam’. шуко ‘dużo, wiele’.
• куралаш (ам) ‘orać’. ӱдаш (ем) ‘siać’.
• кӱлеш ‘trzeba’, 3. os. lp. od кӱлаш (ам) ‘być potrzebnym’.

(13–14) Кӱшыч кече кажне кечын утларак чот ырыкта. ‘Każdego dnia słońce grzeje z góry coraz mocniej.’

• кӱшыч ‘z góry’.
• кече ‘słońce’.
• кажне кечын ‘codziennie, każdego dnia’; кажне ‘każdy’; кечын dop. od кече ‘dzień’.
• утларак ‘bardziej; więcej’.
• чот ‘bardzo; mocno’.
• ырыкта 3. os. lp. od ырыкташ (ем) ‘grzać, ogrzewać’.

(15–16) Шошын жапше эрта веле, кеҥеж тудым алмашта. ‘Tylko minie czas wiosny, zastępuje ją lato.’

• шошын dop. od шошо ‘wiosna’.
• жапше: жап ‘czas’; ше = przyrostek dzierż. 3. os. lp.
• эрта 3. os. lp. od эрташ (ем) ‘minąć, przeminąć’.
• веле ‘tylko’.
• кеҥеж ‘lato’.
• тудым bier. od тудо ‘tamten; tamto; on, ona’.
• алмашта 3. os. lp. od алмашташ (ем) ‘zmieniać; zastępować’.

czerwiec

⸻

(1–2) Вучен шуктышна ме кеҥежым. Июнь кызыт жаплан оза. ‘Doczekaliśmy się lata. Teraz czerwiec jest na jakiś czas gospodarzem.’

• вучен шуктышна ‘doczekaliśmy (się)’: вучен im. przys. twierdzący od вучаш (ем) ‘czekać’; шуктышна 1. os. lm. czasu przeszłego I od шукташ (ем), zob. V:7.
• ме ‘my’.
• кеҥежым bier. od кеҥеж ‘lato’.
• июнь ‘czerwiec’.
• кызыт ‘teraz’.
• жаплан ‘na pewien czas’, cel. od жап ‘czas, okres’.
• оза ‘gospodarz, właściciel, pan’.

(3–4) Шога ынде шокшо йӱд-кече. Турий вуй ӱмбалне мура. ‘Upał utrzymuje się już dzień i noc. Nad głową śpiewa skowronek.’

• шога 3. os. lp. od шогаш (ем) ‘stać; utrzymywać się, trwać’.
• ынде ‘teraz, już’.
• шокшо ‘upał; gorący, upalny’.
• йӱд-кече ‘dzień i noc; nieprzerwanie’.
• турий ‘skowronek’.
• вуй ӱмбалне ‘nad głową’; вӱй ‘głowa’; ӱмбалне ‘na; nad’.
• мура 3. os. lp. od мураш (ем) ‘śpiewać’.

(5–6) Кумда олык лапыште шудо ужар посто гае коеш. ‘Trawa na szerokich, łąkowych nizinach wygląda jak zielone sukno.’

• кумда ‘szeroki; rozległy’.
• олык ‘łąka’.
• лапыште iness. od лап ‘nizina’.
• шудо ‘trawa’.
• ужар ‘zielony’.
• посто ‘sukno’. гае ‘jak, niczym’.
• коеш 3. os. lp. od кояш (ам) ‘wyglądać’.

(7–8) Жап шуко огеш эрте — тушко ял калык сава ден лектеш. ‘Nie mija dużo czasu, a wieśniacy idą tam z kosami.’

• жап ‘czas’.
• шуко ‘dużo, wiele’.
• огеш эрте przecząca forma 3. os. lp. od эрташ (ем) ‘przejść, minąć; (o czasie) minąć, upłynąć’.
• тушко ‘tam, do tamtego miejsca’.
• ял ‘wieś’.
• калык ‘naród; ludzie’.
• сава ‘kosa’. ден ‘z (kim/ czym)’.
• лектеш 3. os. lp. od лекташ (ам) ‘iść; chodzić’.

(9–10) Пасушто у шурно мардеж ден вӱдтолкынла чылт лӱҥгалтеш ‘Na polu nowe zboże kołysze się na wietrze zupełnie jak fala’

• пасушто ‘na polu’; iness. od пасу ‘pole’.
• у ‘nowy’.
• шурно ‘zboże’.
• мардеж ден ‘na wietrze’; мардеж ‘wiatr’; ден = poimek narz.
• вӱдтолкынла ‘jak/ niczym fala’; komp. od вӱдтолкын ‘fala’.
• чылт ‘całkowicie, zupełnie’.
• лӱҥгалтеш 3. os. lp. od лӱҥгалташ (ам) ‘kołysać się’.

(11–12) Уржа-сорла пагыт шумешке пога туто пырчым вуеш. ‘?’

• уржа-сорла ‘żniwa’; уржа ‘żyto’; сорла ‘sierp’.
• пагыт ‘czas, okres’.
• шумешке im. przys. następczy od шуаш (ам) ‘dojść, dotrzeć; nadejść, nastąpić’; także w funkcji poimka ‘do, aż do’.
• пога 3. os. lp. od погаш (ем) ‘zbierać, gromadzić’.
• туто ‘dojrzały’.
• пырчым bier. od пырче ‘ziarno’.
• вуеш lat. od вуй ‘głowa; rozum’; w wielu frazeologizmach, np. вуеш налаш ‘obrażać się’, вуеш шуаш ‘dorosnąć’, вуеш кодаш ‘zostać/ utkwić w pamięci’; także jako poimek w określeniach czasu, np. тылзе вуеш ‘co miesiąc’, арня вуеш ‘co tydzień’.

(13–14) Чодыраште кушкеш поҥго тӱрлӧ, да снеге вашке чеверга. ‘W lesie rosną różne grzyby, a poziomki wkrótce się zaczerwienią.’

• чодыраште ‘w lesie’, iness. od чодыра ‘las’.
• кушкеш 3. os. lp. od кушкаш (ам) ‘rosnąć’.
• поҥго ‘grzyb’.
• тӱрлӧ ‘różny, rozmaity’.
• да ‘i, a’.
• снеге [sńe-] ‘poziomka’.
• вашке ‘wkrótce, niedługo, szybko’.
• чеверга 3. os. lp. od чевергаш (ем) ‘czerwienić się’.

(15–16) Эҥерыште, ерыште вӱдшӧ чевер кече дене ыра. ‘Woda w rzekach i jeziorach nagrzewa się od czerwonego słońca.’

• эҥерыште ‘w rzece’, iness. od эҥер ‘rzeka’.
• ерыште ‘w jeziorze’, iness. od ер ‘jezioro’.
• вӱдшӧ: вӱд ‘woda’; шӧ = przyrostek dzierż. 3. os. lp.
• чевер ‘piękny, ładny; czerwony’.
• кече дене ‘słońcem, od słońca, na słońcu’; кече ‘słońce’; дене = wielofunkcyjny poimek, tu jako wykładnik narzędnika.
• ыра 3. os. lp. od ыраш (ем) ‘grzać się, ogrzewać się’.

lipiec

⸻

(1–2) Июль — кеҥежын рӱдыжӧ, эн шокшо, сылне жап. ‘Lipiec to środek lata, najgorętsza i najpiękniejsza pora.’

• июль ‘lipiec’.
• кеҥеж ‘lato’; ~ын = dop.
• рӱд|ӧ ‘środek’; ~ыжӧ = 3. os. lp.
• эн ‘najbardziej, naj‑’.
• шокшо ‘gorący’.
• сылне ‘piękny’.
• жап ‘czas, pora’.

(3–4) Ӱжеш эҥер вӱд кӱдыкшӧ кап-кылым шуараш. ‘Woda w rzece przyciąga do siebie, by hartować ciała.’

• ӱж|аш, ам ‘wzywać, przywoływać; zachęcać; przyciągać, wabić’; ~еш = 3. os. lp.
• эҥер ‘rzeka’.
• вӱд ‘woda’.
• кӱдык ‘blisko, obok, do (kogoś, czegoś)’; ~шӧ = 3. os. lp.
• капкыл ‘ciało; postawa ciała’; ~ым = bier. W nowej ortografii wyraz pisany bez łącznika.
• шуараш, ем ‘hartować; utwardzać’.

(5–6) Пасушто шурно толкынла мардеж ден лӱҥгалтеш. ‘Na polu zboże kołysze się na wietrze jak fala.’

• пасу ‘pole’; ~што = iness.
• шурно ‘zboże’.
• толкын ‘fala’; ~ла = komp.
• мардеж ‘wiatr’.
• ден = poimek w funkcji narz.
• лӱҥгалташ, ам ‘kołysać się’; ~еш = 3. os. lp.

(7–8) Ончен у киндым, чонышто шӱм-кумыл нӧлталтеш. ‘Gdy patrzy się na nowe ziarno, nastrój się poprawia.’

• онч|аш, ем ‘patrzeć; widzieć; oglądać’; ~ен = im. przys. twierdzący.
• у ‘nowy’.
• кинд|е ‘chleb; ziarno; zboże’; ~ым = bier.
• чон ‘dusza’; ~ышто = iness.
• шӱм-кумыл ‘serce, dusza, nastrój’ (шӱм ‘serce’, кумыл ‘nastrój, samopoczucie’).
• нӧлталт|аш, ам ‘podnieść się, wznieść się’; ~еш = 3. os. lp.

(9–10) Чодыраште, ӱшык верыште, пистерже пеледеш. ‘W lesie, w osłoniętym przed wiatrem miejscu, kwitnie lipowy zagajnik.’

• чодыра ‘las’; ~ште = iness.
• ӱшык ‘cichy, spokojny; osłonięty przed wiatrem’.
• верыште; ~ыште = iness.
• пистер ‘lipowy zagajnik’ (писте ‘lipa’); ~же = 3. os. lp.
• пелед|аш, ам ‘kwitnąć, rozkwitać’; ~еш = 3. os. lp.

(11–12) А тушто мӱкш шке ешыж ден нектарым погалеш. ‘A tam pszczoła ze swoją rodziną zbiera nektar.’

• а ‘a’.
• тушто ‘tam’.
• мӱкш ‘pszczoła’.
• шке ‘swój, własny’.
• еш ‘rodzina’; ~ыж = 3. os. lp.
• ден = poimek w funkcji kom.
• нектар; ~ым = bier.
• погал|аш, ам ‘zbierać, gromadzić’; ~еш = 3. os. lp. (forma wielokrotna od погаш, ем ‘ts.’).

(13–14) Пакчаште, олма садыште саска лӧзаҥ кушкеш. ‘W ogrodzie, w sadzie z jabłoniami dojrzewają owoce.’

• пакча ‘ogród’; ~ште = iness.
• олма ‘jabłko’.
• сад ‘ogród; sad’; ~ыште = iness.
• саска ‘jagoda; owoc’.
• лӧзаҥ|аш, аш ‘dojrzewać’; ~ = krótka forma im. przys. twierdzącego.
• кушк|аш, ам ‘rosnąć; rozwijać się’; ~еш = 3. os. lp.

(15–16) Каваште, вуй ӱмбалне, пеш турий йӱк шергылтеш. ‘Na niebie, nad głową mocno rozbrzmiewa głos skowronka.’

• кава ‘niebo’; ~ште = iness.
• вуй ‘głowa’.
• ӱмбалне ‘na, na górze; nad’.
• пеш ‘bardzo; silnie, mocno’.
• турий ‘skowronek’.
• йӱк ‘głos; odgłos’.
• шергылт|аш, ам ‘słychać, brzmieć, rozbrzmiewać’; ~еш = 3. os. lp.

(17–18) Июль — кеҥежын рӱдыжӧ, эн ямле, сылне жап. ‘Lipiec to środek lata, najprzyjemniejsza i najpiękniejsza pora.’

• июль ‘lipiec’.
• кеҥеж ‘lato’; ~ын = dop.
• рӱд|ӧ ‘środek’; ~ыжӧ = 3. os. lp.
• эн ‘najbardziej, naj‑’.
• ямле ‘ładny, przyjemny’.
• сылне ‘piękny’.
• жап ‘czas, pora’.

(19–20) Лач тудо мыйын шӱмыштӧ куаным шочыкта. ‘To on rodzi radość w moim sercu.’

• лач ‘tylko, właśnie; dokładnie; własciwie’.
• тудо ‘tamten; tamto. on, ona’.
• мыйын; ~ын ‘mój’, dop. od мый ‘ja’.
• шӱм ‘serce’; ~ыштӧ = iness.
• куан ‘radość, szczęście’; ~ым = bier.
• шочыкт|аш, ем ‘rodzić; owocować; hodować; tworzyć’; ~а = 3. os. lp. (шочаш, ам ‘rodzić się’).

⸻

sierpień

⸻

(1–2) Август — саска шумо пагыт. Нурышто шурным погат. ‘Sierpień to pora dojrzewania owoców. Na polu zbierają zboże.’

• август ‘sierpień’.
• саска ‘jagoda; owoc’.
• шумо im. przym. bierny od шуаш (ам) ‘dochodzić; dojrzewać’.
• пагыт ‘czas, pora’.
• нурышто ‘na polu’, iness. od нур ‘pole’.
• шурным bier. od шурно ‘zboże’.
• погат 3. os. lm. od погаш (ем) ‘zbierać’.

(3–4) Йӱштылмӧ жап эртен кайыш. Кече пелта эркынрак. ‘Czas kąpieli już przeminął. Słońce praży delikatniej.’

• йӱштылмӧ im. przym. bierny od йӱштылаш (ам) ‘kąpać się’.
• жап ‘czas’.
• эртен кайыш: эртен im. przys. twierdzący od эрташ (ем) ‘przejść, minąć’; кайыш 3. os. lp. czasu przeszłego I od каяш (ем) ‘iść, pójść’, który jako czasownik posiłkowy w połączeniu z czasownikami ruchu oznacza, że ruch odbywa się w kierunku od mówiącego.
• кече ‘słońce’.
• пелта 3. os. lp. od пелташ (ем) ‘(o słońcu) palić, prażyć’.
• эркынрак: эркын ‘miękko, delikatnie, powoli’; рак = wykładnik stopnia wyższego.

(5–6) Лышташ вашталта шке тӱсшым. Йӱдым коклан кылмыкта. ‘Liście zmieniają swój kolor. Nocą czasami robi się mroźno.’

• лышташ ‘liść’.
• вашталта 3. os. lp. od вашталташ (ем) ‘zmieniać’.
• шке ‘swój’
• тӱсшым: тӱс ‘kolor, barwa’; ше = przyrostek 3. os. lp.; м = bier.
• йӱдым ‘nocą, w nocy’; bier. od йӱд ‘noc’.
• коклан ‘co jakiś czas; tu i ówdzie’.
• кылмыкта 3. os. lp. od кылмыкташ (ем) ‘mrozić, zamrażać’; w 3. os. bezosobowo ‘jest mróz’.

(7–8) А кайык-влак, шижын йӱштым, шокшо эллаш тарванат.

[…]

wrzesień

⸻

(1–2) Шокшо кеҥеж эртен кайыш. Кечын игече йӱкша. ‘Gorące lato przeminęło. Każdego dnia pogoda ochładza się.’

• шокшо ‘gorący, upalny’. кеҥеж ‘lato’.
• эртен кайыш ‘przeminął’, zob. VIII:3.
• кечын ‘każdego dnia’, dop. od кече ‘dzień’.
• игече ‘pogoda’.
• йӱкша 3. os. lp. od йӱкшаш (ем) ‘ochłodzić się, oziębić się’.

(3–4) Толын сентябрь мемнан дек — шыжын эн сылне ужаш. ‘Przyszedł do nas wrzesień — najpiękniejsza część jesieni.’

• толын 3. os. lp. czasu przeszłego II od толаш (ам) ‘przyjść, przybyć’.
• сентябрь ‘wrzesień’.
• мемнан дек ‘do nas, ku nam’; мемнан dop. od ме ‘my’, дек = poimek wskazujący ruch do kogoś/ czegoś.
• шыжын dop. od шыже ‘jesień’.
• эн ‘naj‑, najbardziej’. сылне ‘piękny’. ужаш ‘część’.

(5–6) Ял воктенем чодыраже шӧртньӧ вургемым чиен. ‘Las nieopodal mojej wsi włożył złote ubranie.’

• ял воктенем ‘obok/ nieopodal mojej wsi’; ял ‘wieś, wioska’, воктен ‘obok, nieopodal’ (ем) = przyrostek dzierżawczy 1. os. lp.
• чодыраже: чодыра ‘las’, же = przyrostek dzierżawczy 3. os. lp.
• шӧртньӧ ‘złoto’. вургемым bier. od вургем ‘ubranie’.
• чиен 3. os. lp. czasu przeszłego II od чияш (ем) ‘włożyć, założyć’.

(7–8) Тӱрлӧ тӱсан лышташ-шамыч мландыш йогат чарныде. ‘Wielobarwne liście bezustannie spływają na ziemię.’

• тӱрлӧ тӱсан ‘wielobarwny’; тӱрлӧ ‘różny, rozmaity’. тӱс ‘kolor, barwa’. ан = przyrostek słowotwórczy.
• лышташ-шамыч: лышташ ‘liść’, шамыч = przyrostek lm.
• мландыш lat. od мланде ‘ziemia’.
• йогат 3. os. lm. od йогаш (ем) ‘płynąć, spływać’.
• чарныде ‘ciągle, bezustannie’.

(9–10) Ялысе калык пасушто кодшо пашам мучашла. ‘Ludzie na wsi kończą prace, jakie zostały na polu.’

• ялысе ‘wiejski, wioskowy’, od ял ‘wieś, wioska’.
• калык ‘ludzie; naród’.
• пасушто iness. od пасу ‘pole’.
• кодшо ‘pozostały, zostający’, im. przym. czynny od кодаш (ам) ‘zostać, pozostać’.
• пашам bier. od паша ‘praca, robota’
• мучашла 3. os. lp. od мучашлаш (ем) ‘kończyć’.

(11–12) Шуко йоктарышт пӱжвӱдым чапле у киндым кушташ. ‘Przelali dużo potu, żeby wyhodować wspaniałe, nowe zboże.’

• шуко ‘dużo, wiele’.
• йоктарышт пӱжвӱдым ‘przelali pot, pocili się’; йоктарышт 3. os. lm. od йоктараш (ем) ‘lać, przelewać’, пӱжвӱдым bier. od пӱжвӱд ‘pot’.
• чапле ‘sławny; wspaniały, znakomity, przepiękny’.
• у ‘nowy’. киндым bier. od кинде ‘chleb; zboże’.
• кушташ (ем) ‘hodować (rośliny); chować (zwierzęta)’.

(13–14) Луктыт пасушто пареҥгым, моло саскам погкалат. ‘Na polu wykopują ziemniaki, zbierają inne owoce.’

• луктыт 3. os. lm. od лукташ (ам) ‘wyprowadzić, wynieść, wyciągnąć’.
• пасушто ‘na polu’, iness. od пасу ‘pole’.
• пареҥгым bier. od пареҥге ‘ziemniak’.
• моло ‘inny’. саскам bier. od саска ‘jagoda; owoc’.
• погкалат 3. os. lm. od погкалаш (ем) ‘zbierać, gromadzić’, cz. wielokrotny od погаш (ем) z tym samym znaczeniem.

(15–16) Ок кӱл лӱдаш йӱштӧ телым, кочкыш чылалан сита. ‘Nie trzeba bać się mroźnej zimy, jedzenia wystarczy dla wszystkich.’

• ок кӱл ‘nie trzeba’, przecząca forma 3. os. lp. od кӱлаш (ам) ‘być potrzebnym’.
• лӱдаш (ам) ‘bać się’.
• йӱштӧ ‘zimny, mroźny’. телым bier. od теле ‘zima’.
• кочкыш ‘jedzenie, pożywienie’.
• чылалан ‘wszystkim, dla wszystkich’, cel. od чыла ‘wszystko, wszyscy’.
• сита 3. os. lp. od ситаш (ем) ‘wystarczyć’.

(17–18) Кайык-влак шокшо эллашке теле жаплан чоҥештат. ‘Ptaki lecą na czas zimy do ciepłych krajów.’

• кайык-влак: кайык ‘ptak’, влак = lm.
• шокшо эллашке ‘do ciepłych krajów’; шокшо ‘ciepły, gorący’, эл ‘kraj’, ла = lm., шке = illat.
• теле жаплан ‘na czas zimy’; теле ‘zima’, жап ‘czas’, лан = cel.
• чоҥештат 3. os. lm. od чоҥешташ (ем) ‘lecieć’.

(19–20) Октябрь вашка кундемнашке. Шыже умбаке шуйна. ‘Październik spieszy do naszej okolicy. Jesień nadal trwa.’

• октябрь ‘październik’.
• вашка 3. os. lp. od вашкаш (ем) ‘spieszyć’.
• кундемнашке ‘do naszej okolicy’; кундем ‘kraj, region, okolica’, на = przyrostek dzierż. 1. os. lm., шке = illat. Szyk przyrostków w кундем-на-шке wydaje się rzadszy niż кундем-ышкы-на.
• шыже ‘jesień’.
• умбаке шуйна ‘wciąż/ dalej trwa’; умбаке ‘daleko; dalej, wciąż’, шуйна 3. os. lp. od шуйнаш (ем) ‘ciągnąć się; wydłużać się, trwać’.

październik

⸻

(1–2) Сентябрь тылзат эртен кайыш, октябрь алмаштыш шижде. ‘I wrzesień przeminął, niepostrzeżenie zastąpił go październik.’

• сентябрь тылзат ‘i wrzesień’; сентябрь ‘wrzesień’; тылзе ‘miesiąc’; ат ‘i, też’.
• эртен кайыш ‘przeminął’, zob. VIII:3.
• октябрь ‘październik’.
• алмаштыш 3. os. lp. czasu przeszłego I od алмашташ (ем) ‘zamienić, zmienić, wymienić’.
• шижде ‘niepostrzeżenie, niespodziewanie; niechcący’, im. przys. przeczący od шижаш (ам) ‘czuć, wyczuwać, przeczuwać’.

(3–4) Умбаке шуйна шыже пагыт, пӱртӱсыш вес тӱсым пуртен. ‘Pora jesieni wciąż trwa, wniosła do przyrody różne kolory.’

• умбаке шуйна ‘wciąż/ dalej trwa’, zob. IX:20.
• шыже ‘jesień’. пагыт ‘czas, okres’.
• пӱртӱсыш illat. od пӱртӱс ‘przyroda, natura’.
• вес ‘różny, rozmaity’.
• тӱсым bier. od тӱс ‘kolor, barwa’.
• пуртен 3. os. lp. czasu przeszłego II od пурташ (ем) ‘przynieść; wnieść, wprowadzić’.

(5–6) Чодыра кудашеш шке вургемжым. Ковёр семын мланде коеш. ‘Las zrzuca swoje ubranie. Ziemia wygląda jak dywan.’

• чодыра ‘las’.
• кудашеш 3. os. lp. od кудашаш (ам) ‘zdjąć, zrzucić (np. ubranie)’.
• шке ‘swój’.
• вургемжым bier. od вургемже: вургем ‘ubranie’, же = przyrostek dzierż. 3. os. lp.
• ковёр ‘dywan’. семын ‘jak, niczym’.
• мланде ‘ziemia’.
• коеш 3. os. lp. od кояш, ям ‘być widocznym; wyglądać; wydawać się’.

(7–8) Йӱкша эркын-эркын игече, пеш чӱчкыдын покшым возеш. ‘Powoli oziębia się pogoda, bardzo często osiada szron.’

• йӱкша 3. os. lp. od йӱкшаш (ем) ‘ochłodzić się, oziębić się’.
• эркын-эркын ‘stopniowo; powoli’.
• игече ‘pogoda’.
• пеш ‘bardzo’. чӱчкыдын ‘często’.
• покшым ‘szron; przymrozek’.
• возеш 3. os. lp. od возаш (ам) ‘kłaść się’.

(9–10) Кава петырна пыл ора ден, коклан веле кече онча. ‘Niebo zakrywa się zwałami chmur, tylko czasami świeci słońce.’

• кава ‘niebo’.
• петырна 3. os. lp. od петырнаш (ем) ‘zamykać się; zakrywać się, przykrywać się’.
• пыл ‘chmura’. ора ‘stos, sterta; zwał’. ден poimek w funkcji narz.
• коклан ‘czasem, czasami’. веле ‘tylko; zaledwie’.
• кече ‘słońce’.
• онча 3. os. lp. od ончаш (ем) ‘patrzeć, oglądać; (o słońcu) świecić’.

(11–12) Шыжа йӱштӧ йӱр кажне кечын, эсогыл сай кумыл вола. ‘Każdego dnia siąpi zimny deszcz, nawet dobry nastrój opada.’

• шыжа 3. os. lp. od шыжаш (ем) ‘kropić; mżyć, siąpić’.
• йӱштӧ ‘zimny, mroźny’. йӱр ‘deszcz’.
• кажне кечын ‘codziennie, każdego dnia’; кажне ‘każdy’; кечын dop. od кече ‘dzień’.
• эсогыл ‘nawet’.
• сай ‘dobry’. кумыл ‘nastrój, humor’.
• вола 3. os. lp. od волаш (ем) ‘zejść, zjechać; opaść’.

(13–14) Пустаҥын пасу. Озым веле торашке ужаргын коеш. ‘Opustoszały pola. Tylko ozimina zieleni się w dal.’

• пустаҥын 3. os. lp. czasu przeszłego II od пустаҥаш (ам) ‘opróżniać się; pustoszeć’.
• пасу ‘pole’.
• озым ‘ozimina’. веле ‘tylko’.
• торашке ‘daleko, na dużą odległość’, illat. od тора ‘dystans, odległość; daleki, odległy’.
• ужаргын ‘zielono’, przys. od ужарге ‘zielony’.
• коеш ‘(ktoś/ coś) jest widoczny, widać (kogoś/ coś)’, 3. os. lp. od кояш, ям ‘być widocznym, pojawić się; wyglądać (jak ktoś/ coś)’.

(15–16) Октябрь тылзат шкенжын семын садак пеш моторын коеш. ‘Październik mimo to wygląda na swój sposób bardzo pięknie.’

• октябрь тылзат: октябрь ‘październik’; тылзе ‘miesiąc’; ат ‘i, też’.
• шкенжын семын ‘po swojemu, na swój sposób’; шкенжын dop. 3. os. lp. zaimka zwrotnego шке ‘swój’; семын ‘jak, niczym’.
• садак ‘wszystko jedno, mimo wszystko; mimo to, niemniej’.
• пеш ‘bardzo’. моторын ‘ładnie, pięknie’.
• коеш 3. os. lp. od кояш, ям ‘być widocznym; wyglądać’.

listopad

⸻

(1–2) Мучаш лишемеш шыже пагыт. Чал теле вашка мемнан дек. ‘Zbliża się koniec czasu jesieni. Szara zima spieszy do nas.’

• мучаш ‘koniec’.
• лишемеш 3. os. lp. od лишемаш (ам) ‘zbliżyć się, przybliżyć się’.
• шыже ‘jesień’. пагыт ‘czas, okres’.
  Całe to zdanie ma niejasną dla mnie składnię, więc tłumaczenie jest strzałem w ciemno.
• чал ‘szary’. теле ‘zima’.
• вашка 3. os. lp. od вашкаш (ем) ‘śpieszyć (się)’.
• мемнан дек ‘do nas, ku nam’; мемнан dop. od ме ‘my’, дек ‘do, ku’.

(3–4) Октябрь тылзат эртен кайыш, ноябрь оза кызытеш. ‘Minął październik, teraz rządzi listopad.’

• октябрь ‘październik’. тылзат: тылзе ‘miesiąc’; ат ‘i, też’.
• эртен кайыш ‘przeminął’, zob. VIII:3.
• ноябрь ‘listopad’.
• оза ‘właściciel; gospodarz; zarządca’.
• кызытеш ‘teraz, tymczasem, na razie’.

(5–6) Чодыра шога йӧршын чараҥын, ончен тудым чон чамана. ‘Las stoi zupełnie nago. Widząc go, serce nad nim ubolewa.’

• чодыра ‘las’.
• шога… чараҥын → чараҥын шога ‘rozebrał się i stoi; stoi nago’; чараҥын im. przys. twierdzący od чараҥаш (ам) ‘rozbierać się do naga; być pozbawionym wszystkiego, zostać z niczym; stać się nagim, odkrytym’; шога 3. os. lp. od шогаш (ем) ‘stać’, jako cz. posiłkowy wyraża także czynność ciągłą, trwającą przez pewien czas (por. I:8).
• йӧршын ‘całkowicie, zupełnie’.
• ончен ‘widząc, patrząc’, im. przys. twierdzący od ончаш (ем) ‘patrzeć, widzieć, oglądać’.
• тудым bier. od тудо ‘on, ona; tamto; to (anaforycznie)’.
• чон ‘dusza; serce’.
• чамана 3. os. lp. od чаманаш (ем) ‘żałować; współczuć; ubolewać’.

(7–8) Лач пӱнчӧ ден кож кеҥеж жапым тугак мыланна шарныктат. ‘Już tylko sosny i świerki tak nam przypominają o lecie.’

• лач ‘właśnie, dokładnie; tylko, zaledwie’.
• пӱнчӧ ‘sosna’. ден ‘i’. кож ‘świerk’.
• кеҥеж ‘lato’. жапым bier. od жап ‘czas’.
• тугак ‘tak; tak po prostu’.
• мыланна ‘nam, dla nas’; cel. od ме ‘my’.
• шарныктат 3. os. lm. od шарныкташ (ем) ‘przypominać’.

(9–10) Игече пужлен: кажне кечын я йӱр шӱведа, лум лумеш ‘Zepsuła się pogoda: każdego dnia albo mży, (albo) pada śnieg’

• игече ‘pogoda’.
• пужлен 3. os. lp. czasu przeszłego II od пужлаш (ем) ‘zepsuć się; pogorszyć się’.
• кажне кечын ‘codziennie, każdego dnia’; кажне ‘każdy’; кечын dop. od кече ‘dzień’.
• я ‘albo’.
• йӱр ‘deszcz’. шӱведа 3. os. lp. od шӱведаш (ем) ‘pluć; (o deszczu) kropić, mżyć’.
• лум ‘śnieg’. лумеш 3. os. lp. od лумаш (ам) ‘(o śniegu) padać’.
  Albo brakuje mi w tym zdaniu jednego я (przed лум лумеш), albo szyk z jednym я na początku (zamiast między йӱр шӱведа i лум лумеш) jest dla mnie kłopotliwie zaskakujący.

(11–12) Пуа мардеж йӱштӧ йӱдвечын, кавам пыл ора леведеш. ‘Zimny wiatr wieje z północy, zwały chmur zakrywają niebo.’

• пуа 3. os. lp. od пуаш, эм ‘wiać; dmuchać’.
• мардеж ‘wiatr’.
• йӱштӧ ‘zimny, mroźny’.
• йӱдвечын ‘z północy’; йӱдвел ‘północ’.
• кавам bier. od кава ‘niebo’.
• пыл ‘chmura’. ора ‘stos, sterta; masa; nagromadzenie, skupisko’.
• леведеш 3. os. lp. od леведаш (ам) ‘przykrywać; zasłaniać’.

(13–14) Лекмет ок шу пӧрт гыч уремыш: чыла вере ночко, лавыра. ‘Nie chce ci się wyjść z domu na ulicę: wszędzie mokro i błoto.’

• лекмет ок шу ‘nie chce ci się iść/ wychodzić’; лекме im. przym. bierny od лекташ (ам) ‘iść; wychodzić’; ет przyrostek dzierż. 2. os. lp.; ок шу przecząca forma 3. os. lp. od шуаш (ам) ‘dojść, dotrzeć; dosięgnąć’, który w 3. os. lp. tworzy z im. przym. biernymi konstrukcje wyrażające ochotę zrobienia czegoś: шуэш ‘(komuś) chce się, (ktoś) ma ochotę’, ок шу ‘(komuś) nie chce się, (ktoś) nie ma ochoty’.
• пӧрт гыч ‘z domu’; пӧрт ‘dom’; гыч ‘z, od’.
• уремыш illat. od урем ‘ulica’.
• чыла вере ‘w każdym miejscu, wszędzie’; чыла ‘wszyscy, wszystkie; każdy’; вере ‘w miejscu’.
• ночко ‘mokry, wilgotny; wilgoć; słota’.
• лавыра ‘błoto’.

(15–16) Ынеж пу ноябрь шке вержым эше кеч изиш телылан. ‘Jeszcze nie chce listopad ustąpić zimie choćby trochę swojego miejsca.’

• ынеж пу ‘nie chce dać’, przecząca forma 3. os. lp. trybu chcącego od пуаш, эм ‘dać’.
• ноябрь ‘listopad’.
• шке ‘sam; swój’.
• вержым: вер ‘miejsce’; жы = przyrostek dzierż. 3. os. lp.; м = bier.
• эше ‘jeszcze’.
• кеч изиш ‘choć trochę’; кеч ‘nawet jeśli; choćby, chociaż’; изиш ‘trochę, mało’.
• телылан ‘zimie, dla zimy’, cel. od теле.

grudzień

⸻

(1–2) Декабрь тылзе кондыш телым: лум дене мланде петырнен ‘Grudzień przyniósł zimę: ziemia przykryła się śniegiem’

• декабрь ‘grudzień’. тылзе ‘miesiąc’.
• кондыш 3. os. lp. czasu przeszłego I od кондаш (ем) ‘przynieść’.
• телым bier. od теле ‘zima’.
• лум дене ‘śniegiem’; лум ‘śnieg’; дене poimek z funkcją narz.
• мланде ‘ziemia’.
• петырнен 3. os. lp. czasu przeszłego II od петырнаш (ем) ‘zamknąć się; zakryć się’.

(3–4) Окна яндаш оҥай сӱретым мастарын йӱштӧ сӱретлен. ‘Na szybach okien mróz kunsztownie namalował ciekawe obrazy.’

• окна ‘okno’. яндаш lat. od янда ‘szkło’.
• оҥай ‘ciekawy, zabawny’.
• сӱретым bier. od сӱрет ‘rysunek; obraz’.
• мастарын ‘po mistrzowsku; wprawnie; wytrawnie, kunsztownie’; przys. od мастар ‘mistrz; rzemieślnik’.
• йӱштӧ ‘mróz’.
• сӱретлен 3. os. lp. czasu przeszłego II od сӱретлаш (ем) ‘rysować; malować’.

(5–6) Чодыра пӧршаҥын, кече дене ялт чинче гае йылгыжеш. ‘Las pokrył się szronem, od słońca lśni zupełnie jak cekiny.’

• чодыра ‘las’.
• пӧршаҥын 3. os. lp. czasu przeszłego II od пӧршаҥаш (ам) ‘oszronić się, pokryć się szronem’.
• кече дене ‘słońcem; przez słońce; na słońcu’; кече ‘słońce’; дене poimek z funkcją narz.
• ялт ‘całkiem, zupełnie, w całości’.
• чинче ‘błyskotka, cekin; iskra’. гае ‘jak, niczym’.
• йылгыжеш 3. os. lp. od йылгыжаш (ам) ‘błyszczeć, połyskiwać; lśnić’.

(7–8) Мераҥ кудашын сур вургемжым, лум гае ошын вел коеш. ‘?’

• мераҥ ‘zając’.
• кудашын 3. os. lp. czasu przeszłego II od кудашаш (ам) ‘zdjąć (ubranie); rozebrać (kogoś)’.
• сур ‘szary’.
• вургемжым: вургем ‘ubranie, odzież’; жы = przyrostek dzierż. 3. os. lp.; м = bier.
• лум ‘śnieg’. гае ‘jak, niczym’.
• ошын ‘biało’.
• вел ‘strona; region, miejsce, okolica’.
• коеш ‘wygląda’, 3. os. lp. od кояш, ям ‘być widocznym; wyglądać, wydawać się’.

Nie wiem, jak przetłumaczyć drugą część tego zdania. W szczególności nie wiem, do czego się odnosi вел. Jeśli вел oznacza ‘miejsce, okolicę’, to trochę bez sensu pisać, że okolica wygląda biało jak śnieg po tym, jak w drugim wersie napisano, że spadł śnieg. Z drugiej strony jeśli вел oznacza ‘stronę, bok (przedmiotu)’, to wiedząc, że sierść niektórych zajęcy, jak szaraki, zimą nie bieleje na całym ciele, ale głównie po bokach, wówczas wersy 7 i 8 można by interpretować tak: zając zdjął szare ubranie i teraz po bokach wygląda biało jak śnieg. Problem w tym, że albo słowniki nie notują takiego znaczenia słowa вел, albo ja nie umiem czytać słowników.

(9–10) Эҥер ден ерым ий леведын. Катокыш тудо савырнен. ‘Rzeki i jeziora przykrył lód. Zamieniły się one w lodowiska.’

• эҥер ‘rzeka’. ден ‘i, oraz’. ерым bier. od ер ‘jezioro’.
• ий ‘lód’.
• леведын 3. os. lp. czasu przeszłego II od леведаш (ам) ‘przykryć’.
• катокыш illat. od каток ‘lodowisko’.
• тудо ‘tamten; tamto; on, ona’.
• савырнен 3. os. lp. czasu przeszłego II od савырнаш (ем) ‘obracać się, kręcić się; zamienić się (w kogoś/ coś)’.

(11–12) Йоча-влак тушто каныш кечын кият коньки ден мунчалтен. ‘Dzieci każdego dnia ferii jeżdżą tam na łyżwach.’

• йоча ‘dziecko’. влак = lm.
• тушто ‘tam’.
• каныш ‘przerwa; odpoczynek; wakacje, ferie’.
• кечын ‘każdego dnia’, zob. IX:2.
• кият… мунчалтен → мунчалтен кият ‘ślizgają się’; мунчалтен im. przys. twierdzący od мунчалташ (ем) ‘ślizgać się; jeździć (na nartach, sankach itp.)’; кият 3. os. lm. od кият (ем) ‘leżeć’, a jako cz. posiłkowy oznacza ‘robić coś przez długi czas w jednym miejscu’.
• коньки ‘łyżwy’. ден = poimek w funkcji narz.

(13–14) Йӧн лийын ынде ече дене мардежла курык гыч волаш. ‘Pojawiła się możliwość, żeby już jak wiatr zjeżdżać z góry na nartach.’

• йӧн лийын ‘pojawiły się warunki’; йӧн ‘sposób; warunek, okoliczność; możliwość, okazja’; лийын 3. os. lp. czasu przeszłego II od лияш, ям ‘być; stać się; zdarzyć się’.
• ынде ‘teraz, już’.
• ече дене ‘na nartach’; ече ‘narty’; дене = poimek w funkcji narz. (sposobu, narzędzia itp.).
• мардежла ‘jak wiatr’; марлеж ‘wiatr’; ла = przyrostek komp.
• курык гыч ‘z góry’; курык ‘góra (wzniesienie)’; гыч ‘z, od’.
• волаш (ем) ‘zejść, zjechać’.

(15–16) Лӱдаш огеш кӱл йӱштӧ дечын: полша кап-кылым шуараш. ‘Nie trzeba bać się mrozu: pomaga hartować ciało.’

• лӱдаш (ам) ‘bać się’.
• огеш кӱл ‘nie trzeba’; forma przecz. 3. os. lp. od кӱлаш (ам) ‘być potrzebnym’.
• йӱштӧ ‘mróz’. дечын ‘od, z’. Wyrażenie poimkowe wymagane przez czasownik: йӱштӧ дечын лӱдаш ‘bać się mrozu’, ale konstrukcja z biernikiem też jest możliwa, zob. IX:15.
• полша 3. os. lp. od полшаш (ем) ‘pomagać’.
• кап-кылым bier. od кап-кыл ‘ciało; budowa ciała; sylwetka’. Słownik ortograficzny sugeruje pisownię bez łącznika: капкыл.
• шуараш (ем) ‘hartować, utwardzać’.